พะยูน (Dugong) เป็นสัตว์น้ำในตระกูล Sirenia และชื่อวิทยาศาสตร์ของมันคือ Dugong dugon ความสัมพันธ์กับโลมาและวาฬได้ถูกค้นพบและหยุดเหมาะกับความเหมาะสมในการอาศัยอยู่ในน้ำของพะยูน เรื่องราววิวัฒนาการของพะยูนถูกศึกษาและทราบในทศวรรษที่ 18 โดยจีนแบร์เตียน เจฟเฟอร์สัน นักธรณีวิทยาชาวสกอตแลนด์
และอองรี มารี ดูโครเตย์ เดอ แบล็งวีล นักวิทยาศาสตร์ชาวฝรั่งเศส โดยการศึกษาโครงสร้างทางกายภาพและพฤติกรรมของพะยูน เห็นว่ามีความแตกต่างจากโลมาและวาฬมาก เช่น มีขนาดเล็กกว่า หัวกลม รูจมูกแยกจากกัน ปากเล็ก มีฟันหน้าและฟันกรามพัฒนาดี ไม่เป็นฟันยอดแหลมธรรมดาเหมือน ๆ กันอย่างวาฬ และมีเส้นขนที่ริมฝีปากตลอดชีวิต เรื่องราววิวัฒนาการนี้ช่วยให้พะยูนถูกจัดอยู่ในกลุ่มสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมที่มีกีบในอันดับ Sirenia ร่วมกับช้างมาก่อน
พะยูนมีลักษณะร่างกายที่คล้ายแมวน้ำขนาดใหญ่ มีตัวอ้วนกลมเทอะทะ ครีบที่มีลักษณะคล้ายใบพาย ซึ่งวิวัฒนาการมาจากขาหน้าใช้สำหรับพยุงตัวและขุดหาอาหาร ไม่มีครีบหลัง ไม่มีใบหู ตาเล็ก ริมฝีปากมีเส้นขนอยู่รอบตัว ตัวผู้บางตัวมีฟันคู่หนึ่งงอกออกจากปากคล้ายงาช้าง
ซึ่งใช้สำหรับการต่อสู้และการขุดหาอาหาร ในตัวเมียมีนมอยู่ 2 เต้า ขนาดเท่านิ้วก้อย ยาวประมาณ 2 เซนติเมตร อยู่ถัดลงมาจากขา คู่หน้า สำหรับการเลี้ยงลูกอ่อน มีลำตัวและหางคล้ายโลมา สีสันของลำตัวด้านหลังเป็นสีเทาดำ พะยูนหายใจทางปอด แต่ต้องหายใจบริเวณผิวน้ำ
จึงต้องขึ้นมาหายใจอีกครั้งหลังจากเวลาท้อง 1-2 นาที พะยูนมีอายุประมาณ 9-10 ปี และสามารถสืบพันธุ์ได้ โดยออกลูกที่ครั้งละ 1-2 ตัว แรกเกิดยาวประมาณ 1 เมตร และหนัก 15-20 กิโลกรัม อายุท้องประมาณ 9-14 เดือน และลูกพะยูนจะกินนมแม่เป็นเวลา 2-3 สัปดาห์ หย่านมประมาณ 8 เดือน พะยูนใหญ่ๆ มีขนาดเต็มที่ประมาณ 2 เมตรถึง 3 เมตร และน้ำหนักเต็มที่ได้ถึง 300 กิโลกรัม
พะยูน (Dugong) สามารถกลั้นหายใจใต้น้ำได้นานราว 20 นาที และเมื่อพะยูนต้องการนอนหลับหรือพักผ่อน, พะยูนจะทิ้งตัวลงในแนวดิ่งและนอนอยู่นิ่งๆ ราว 20 นาที ที่นี่พะยูนสามารถหายใจด้วยการยกศีรษะออกจากน้ำ เมื่อพะยูนต้องการหายใจอีกครั้งหนึ่งในช่วงเวลาเดียวกันที่อยู่ในน้ำ พะยูนสามารถควบคุมการหายใจให้เหมาะสมกับสภาพแวดล้อมของมันได้อย่างคล่องแคล่ว นี่เป็นลักษณะที่ช่วยให้พะยูนสามารถอยู่ในน้ำตลอดเวลาในสภาพแวดล้อมทะเลอบอุ่นที่มันอาศัยอยู่ได้
พะยูนมีพฤติกรรมการหาอาหารโดยหลักๆ คือการกินหญ้าทะเลและรากและเหงือกทะเล มันใช้ครีบที่มีลักษณะคล้ายใบพายในการขุดหาอาหารใต้ทรายทะเล การอาศัยอยู่ในทะเลอบอุ่นเป็นสิ่งสำคัญต่อการหาอาหารของพะยูนเนื่องจากทะเลอบอุ่นมีปริมาณหญ้าทะเลและรากทะเลที่เพียงพอสำหรับการอาศัยอยู่และการหาอาหาร
นอกจากนี้ พะยูนเป็นสัตว์สังสรรค์ที่มีคู่หู หมายความว่าพะยูนจะมีพฤติกรรมการจับคู่และการดูแลลูกตัวร่วมกัน มันสามารถทำหายใจใต้น้ำเพื่อประกอบการจับคู่และการดูแลลูก การดูแลลูกเป็นส่วนสำคัญในชีวิตของพะยูน แม่พะยูนจะดูแลลูกตัวเล็กให้โตขึ้นมาเป็นพะยูนเต็มวัย
ติดตามสัตว์ทะเลเพิ่มเติม :: สัตว์ทะเลหายาก